दत्त जयंती २०२५: तारीख, पूजा विधी, जन्मकथा आणि गुरुचरित्र पारायणाचे संपूर्ण नियम (Datta Jayanti 2025 Complete Guide)

Author: Kirtankar.com | Category: सण आणि उत्सव | Reading Time: 7 Minutes

दत्त जयंती २०२५ – मार्गशीर्ष महिना सुरू झाला की वेध लागतात ते दत्त जयंतीचे. महाराष्ट्रात आणि विशेषतः वारकरी संप्रदायात दत्त भक्तीला अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. “दिगंबरा.. दिगंबरा.. श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा..” च्या जयघोषाने या काळात वातावरण दुमदुमून जाते.

२०२५ मध्ये मार्गशीर्ष पौर्णिमेला दत्त जयंती साजरी केली जाईल. या दिवशी भगवान दत्तात्रेयांचा जन्म झाला. हे एकमेव असे दैवत आहे ज्यामध्ये ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश या तिन्ही देवांचे तत्त्व सामावलेले आहे. तुम्ही जर यंदा श्री गुरुचरित्र पारायण (Gurucharitra Parayan) करण्याचा विचार करत असाल किंवा घरीच दत्त जयंती साजरी करणार असाल, तर ही संपूर्ण माहिती तुमच्यासाठी आहे.

दत्त जयंती २०२५: तारीख आणि मुहूर्त (Datta Jayanti 2025 Date)

यंदा मार्गशीर्ष पौर्णिमा डिसेंबर महिन्याच्या पहिल्या पंधरवड्यात (तारखेनुसार बदल असू शकतो, पंचांग पाहावे) येत आहे. दत्त जयंतीचा उत्सव सायंकाळी ‘प्रदोष काळी’ म्हणजेच सूर्यास्ताच्या वेळी साजरा केला जातो.

दत्त जन्माची पौराणिक कथा (Datta Janma Katha)

दत्त जयंती साजरी करण्यामागे एक अत्यंत रंजक आणि बोधप्रद कथा आहे.

अत्री ऋषी आणि त्यांची पत्नी माता अनुसूया यांच्या पातिव्रत्याची कीर्ती तिन्ही लोकांत पसरली होती. ही कीर्ती ऐकून माता अनुसूयेची सत्त्वपरीक्षा घेण्यासाठी ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश हे तिघे साधूच्या वेषात अत्री ऋषींच्या आश्रमात आले. त्यांनी अनुसूयेकडे भिक्षेची मागणी केली, पण एक अट घातली की, “आम्हाला भिक्षा वाढताना तू विवस्त्र होऊन वाढावे.”

माता अनुसूया अत्यंत तपस्वी आणि पवित्र होत्या. त्यांनी आपल्या पतीचे स्मरण केले आणि त्यांच्या तपोबलाने त्या तिन्ही साधूंचे (त्रिमूर्तींचे) रूपांतर लहान बाळांमध्ये केले. त्यानंतर त्यांनी त्या बाळांना पाळण्यात घालून जोजवले. पुढे तिन्ही देवांच्या पत्नी (सरस्वती, लक्ष्मी आणि पार्वती) तिथे आल्या आणि त्यांनी अनुसूयेची क्षमा मागितली. अनुसूयेने त्यांना पुन्हा मूळ रूपात आणले.

त्यानंतर त्रिमूर्तींनी प्रसन्न होऊन अत्री आणि अनुसूयेला वरदान दिले. या तिन्ही देवांचे अंश मिळून श्री दत्तात्रेय यांचा जन्म झाला. म्हणूनच दत्ताला ‘त्रिगुणात्मक’ (सत्त्व, रज, तम) मानले जाते.

श्री दत्तात्रेयांचे स्वरूप आणि महत्त्व

दत्तात्रेयांचे रूप अत्यंत वैशिष्ट्यपूर्ण आहे, ज्यातून अनेक संकेत मिळतात:

• तीन मुखे: ब्रह्मा (निर्मिती), विष्णू (पालन) आणि महेश (संहार) यांचे प्रतीक.
• सहा हात: शंख, चक्र, गदा, पद्म, त्रिशूळ आणि कमंडलू धारण केलेले.
• चार श्वान (कुत्रे): हे चार वेदांचे प्रतीक मानले जातात (ऋग्वेद, यजुर्वेद, सामवेद आणि अथर्ववेद).
• गाय: दत्ताच्या मागे उभी असलेली गाय ही पृथ्वी आणि कामधेनूचे प्रतीक आहे.

दत्त जयंती दिवशी पूजा कशी करावी? (Puja Vidhi)

दत्त जयंतीच्या दिवशी खालीलप्रमाणे साधी आणि सोपी पूजा करावी:

1. प्रात:विधी: सकाळी लवकर उठून स्नान करावे. स्वच्छ कपडे परिधान करावेत.
2. मूर्ती स्थापना: चौरंगावर पिवळे वस्त्र अंथरून त्यावर दत्त गुरूंची मूर्ती किंवा फोटो स्थापित करावा.
3. अभिषेक: मूर्ती असल्यास पंचामृताने (दूध, दही, तूप, मध, साखर) अभिषेक करावा.
4. फुले आणि गंध: दत्ताला जाई-जुईची सुवासिक फुले आणि चंदन अत्यंत प्रिय आहे. पिवळ्या रंगाची फुले अर्पण करावीत.
5. नैवेद्य: सुंठवडा, पुरणपोळी किंवा पेढ्याचा नैवेद्य दाखवावा.
6. आरती आणि पाळणा: सायंकाळी ६ वाजता (दत्त जन्माच्या वेळी) पाळणा म्हणून आरती करावी.

गुरुचरित्र पारायण: नियम आणि पद्धत (Gurucharitra Parayan Rules)

दत्त जयंतीच्या आधी ७ दिवस ‘गुरुचरित्र सप्ताहा’चे आयोजन केले जाते. हे पारायण अत्यंत कडक सोवळ्यात आणि श्रद्धेने करावे लागते.

1. शुद्धता: पारायण काळात शरीराची आणि मनाची शुद्धता खूप महत्त्वाची आहे. सुती आणि धुतलेले वस्त्र परिधान करावे.
2. आसन: पारायणासाठी लाकडी चौरंग किंवा पाटाचा वापर करावा. जमिनीवर थेट बसू नये. दर्भासन किंवा लोकरीचे आसन वापरावे.
3. वेळ: दररोज एकाच वेळी आणि एकाच ठिकाणी बसून पोथी वाचावी. पूर्व किंवा उत्तर दिशेकडे तोंड करावे.
4. उपवास: शक्य असल्यास एकभुक्त राहावे (दिवसातून एकदाच जेवण करणे) आणि सात्विक आहार घ्यावा. कांदा-लसूण आणि मांसाहार पूर्णपणे वर्ज्य करावा.
5. विश्रांती: पारायण काळात गादीवर न झोपता चटई किंवा सतरंजीवर झोपावे, असा संकेत आहे. ब्रह्मचर्याचे पालन करावे.

महाराष्ट्रातील प्रमुख दत्त क्षेत्र (Famous Datta Kshetra)

दत्त जयंतीच्या निमित्ताने तुम्ही या जागृत देवस्थानांना भेट देऊ शकता:

1. श्री क्षेत्र नरसोबाची वाडी (कोल्हापूर): कृष्णा आणि पंचगंगा नदीच्या संगमावर वसलेले हे अत्यंत जागृत स्थान आहे. येथे दत्ताच्या पादुका आहेत.
2. श्री क्षेत्र गाणगापूर (कर्नाटक सीमा): दत्त भक्तांचे हे प्रमुख श्रद्धास्थान आहे. भीमा आणि अमरजा नदीचा संगम येथे होतो. येथे निर्गुण पादुकांचे दर्शन घेण्यासाठी लाखो भाविक येतात.
3. श्री क्षेत्र औदुंबर (सांगली): कृष्णा नदीच्या काठावर वसलेले हे शांत आणि निसर्गरम्य ठिकाण आहे. येथे सच्चिदानंद स्वामींनी वास्तव्य केले होते.
4. श्री क्षेत्र माहूर (नांदेड): हे रेणुका मातेचे शक्तिपीठ असून येथे दत्त शिखर देखील आहे. असे म्हणतात की, दत्त प्रभू भिक्षेसाठी माहुरास येतात.

दत्त गायत्री मंत्र आणि श्लोक (Datta Mantra)

या पवित्र काळात खालील मंत्राचा जप केल्यास मनशांती लाभते आणि संकटांचा नाश होतो:

“ॐ द्रां दत्तात्रेयाय नम: |”

“दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा |”

“गुरुर्ब्रह्मा गुरुर्विष्णुः गुरुर्देवो महेश्वरः |

गुरुः साक्षात् परब्रह्म तस्मै श्री गुरवे नमः ||”

कीर्तनकारांसाठी खास टिप

तुम्ही जर कीर्तनकार असाल, तर या आठवड्यात आपल्या कीर्तनातून दत्त जन्म, गुरुलीलामृत, एकमुखी दत्त किंवा टेंबे स्वामींचे चरित्र या विषयांवर निरूपण केल्यास श्रोत्यांचा उत्तम प्रतिसाद मिळेल. तसेच “त्रिगुणात्मक त्रैमूर्ती दत्त हा जाणा” ही आरती नक्की म्हणावी.

अवधूत चिंतन श्री गुरुदेव दत्त!

(अस्वीकरण: वरील माहिती प्रचलित धार्मिक मान्यतांवर आधारित आहे. पारायण करण्यापूर्वी आपल्या गुरुजींचा किंवा जाणकारांचा सल्ला अवश्य घ्यावा.)